Το πιο κάτω κείμενο είναι μετάφραση από το προσωπικό μπλοκ του Matthew Green (κρυπτογράφος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins). Τυχόν πολιτικά σχόλια είναι του συγγραφέα.
Είναι το Telegram πραγματικά μια κρυπτογραφημένη εφαρμογή ανταλλαγής μηνυμάτων;
Αυτό το ιστολόγιο προορίζεται για πιο σοβαρά πράγματα, και κανονικά δεν θα αφιέρωνα χρόνο σε ερωτήσεις όπως η παραπάνω. Αλλά όσο κι αν θα ήθελα να περνάω το χρόνο μου γράφοντας για συναρπαστικά θέματα, μερικές φορές ο κόσμος απαιτεί λίγο από αυτό που ο Brad Delong αποκαλεί «Διανοητική συγκομιδή σκουπιδιών» (Intellectual Garbage Pickup), δηλαδή: τη διόρθωση λανθασμένων ή κυρίως λανθασμένων ιδεών που εξαπλώνονται ανεξέλεγκτα στο Διαδίκτυο.
Αυτή η ανάρτηση είναι εμπνευσμένη από την πρόσφατη και ανησυχητική είδηση ότι ο διευθύνων σύμβουλος του Telegram, Pavel Durov, συνελήφθη από τις γαλλικές αρχές για την αποτυχία του να διαχιριστεί επαρκώς το περιεχόμενο της εφαρμογής. Αν και δεν γνωρίζω τις λεπτομέρειες, η χρήση ποινικών κατηγοριών για τον εξαναγκασμό εταιρειών κοινωνικής δικτύωσης είναι μια αρκετά ανησυχητική κλιμάκωση και ελπίζω να υπάρχουν περισσότερα στην ιστορία.
Αλλά δεν θέλω να μιλήσω για αυτή τη σύλληψη σήμερα.
Αυτό για το οποίο θέλω να μιλήσω είναι για μια συγκεκριμένη λεπτομέρεια στα ρεπορτάζ. Συγκεκριμένα: το γεγονός ότι σχεδόν κάθε ειδησεογραφική αναφορά σχετικά με τη σύλληψη αναφέρεται στο Telegram ως «εφαρμογή κρυπτογραφημένων μηνυμάτων».
Αυτή η διατύπωση με τρελαίνει, διότι με μια πολύ περιορισμένη τεχνική έννοια δεν είναι λάθος. Ωστόσο, με κάθε έννοια που έχει σημασία, παραποιεί θεμελιωδώς το τι είναι το Telegram και πώς λειτουργεί στην πράξη. Και αυτή η παραποίηση είναι κακή τόσο για τους δημοσιογράφους όσο και κυρίως για τους χρήστες του Telegram, πολλοί από τους οποίους θα μπορούσαν να υποστούν σοβαρές ζημιές ως αποτέλεσμα.
Τώρα στις λεπτομέρειες.
Διαθέτει το Telegram κρυπτογράφηση ή όχι;
Πολλά συστήματα χρησιμοποιούν κρυπτογράφηση με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Ωστόσο, όταν μιλάμε για κρυπτογράφηση στο πλαίσιο των σύγχρονων υπηρεσιών ανταλλαγής μηνυμάτων, η λέξη έχει συνήθως μια πολύ συγκεκριμένη έννοια: αναφέρεται στη χρήση προεπιλεγμένης κρυπτογράφησης από άκρο σε άκρο (end-to-end) για την προστασία του περιεχομένου των μηνυμάτων των χρηστών. Όταν χρησιμοποιείται με έναν τυποποιημένο για τον κλάδο τρόπο, η λειτουργία αυτή εξασφαλίζει ότι κάθε μήνυμα θα κρυπτογραφείται με τη χρήση κλειδιών κρυπτογράφησης που είναι γνωστά μόνο στα μέρη που επικοινωνούν και όχι στον πάροχο της υπηρεσίας.
Από την οπτική γωνία του χρήστη, μια εφαρμογή κρυπτογραφημένων μηνυμάτων διασφαλίζει ότι κάθε φορά που ξεκινάτε μια συνομιλία, τα μηνύματά σας θα μπορούν να διαβαστούν μόνο από τα άτομα με τα οποία σκοπεύετε να μιλήσετε. Αν ο χειριστής μιας υπηρεσίας ανταλλαγής μηνυμάτων προσπαθήσει να δει το περιεχόμενο των μηνυμάτων σας, το μόνο που θα δει είναι άχρηστες κρυπτογραφημένες σαβούρες. Η ίδια εγγύηση ισχύει και για οποιονδήποτε μπορεί να παραβιάσει τους servers του παρόχου, καθώς και, καλώς ή κακώς, για τις διωκτικές αρχές που υποβάλλουν στους παρόχους ένταλμα κλήσης.
Το Telegram σαφώς δεν ανταποκρίνεται σε αυτόν τον αυστηρότερο ορισμό για έναν απλό λόγο: δεν κρυπτογραφεί τις συνομιλίες από άκρο σε άκρο από προεπιλογή. Εάν θέλετε να χρησιμοποιήσετε κρυπτογράφηση από άκρο σε άκρο στο Telegram, πρέπει να την ενεργοποιήσετε χειροκίνητα μια προαιρετική λειτουργία κρυπτογράφησης από άκρο σε άκρο που ονομάζεται «Secret Chats» για κάθε ιδιωτική συνομιλία που θέλετε να έχετε. Η λειτουργία δεν είναι ρητά ενεργοποιημένη για τη συντριπτική πλειοψηφία των συνομιλιών και είναι διαθέσιμη μόνο για συνομιλίες ένας προς έναν και ποτέ για ομαδικές συνομιλίες με περισσότερα από δύο άτομα σε αυτές.
Όλως περιέργως, η ενεργοποίηση της κρυπτογράφησης από άκρο σε άκρο στο Telegram είναι παραδόξως δύσκολη για τους αρχάριους χρήστες να το κάνουν πραγματικά.
Το κουμπί που ενεργοποιεί τη λειτουργία κρυπτογράφησης του Telegram δεν είναι ορατό από το κύριο παράθυρο συνομιλίας ή από την αρχική οθόνη. Για να το βρω στην εφαρμογή iOS, έπρεπε να κάνω κλικ τουλάχιστον τέσσερις φορές – μία φορά για να αποκτήσω πρόσβαση στο προφίλ του χρήστη, μία φορά για να εμφανιστεί ένα κρυφό μενού που μου έδειχνε τις επιλογές και μία τελευταία φορά για να «επιβεβαιώσω» ότι ήθελα να χρησιμοποιήσω κρυπτογράφηση. Και ακόμη και μετά από αυτό δεν ήμουν σε θέση να έχω πραγματικά μια κρυπτογραφημένη συνομιλία, αφού οι μυστικές συνομιλίες (Secret Chats) λειτουργούν μόνο αν ο συνομιλητής σας τυχαίνει να είναι συνδεδεμένος όταν το κάνετε αυτό.
Συνολικά αυτό είναι αρκετά διαφορετικό από την εμπειρία της έναρξης μιας νέας κρυπτογραφημένης συνομιλίας σε μια τυπική σύγχρονη εφαρμογή ανταλλαγής μηνυμάτων, η οποία απαιτεί απλώς να ανοίξετε ένα νέο παράθυρο συνομιλίας.
Αν και μπορεί να φαίνεται ότι είμαι επιλεκτικός, η διαφορά στην υιοθέτηση μεταξύ της προεπιλεγμένης κρυπτογράφησης από άκρο σε άκρο και αυτής της εμπειρίας είναι πιθανότατα πολύ σημαντική. Ο πρακτικός αντίκτυπος είναι ότι η συντριπτική πλειονότητα των συνομιλιών μεταξύ ατόμων στο Telegram – και κυριολεκτικά κάθε ομαδική συνομιλία – είναι πιθανότατα ορατή στους servers του Telegram, οι οποίοι μπορούν να δουν και να καταγράψουν το περιεχόμενο όλων των μηνυμάτων που αποστέλλονται μεταξύ των χρηστών. Αυτό μπορεί να είναι ή να μην είναι πρόβλημα για κάθε χρήστη του Telegram, αλλά σίγουρα δεν είναι κάτι που θα διαφημίζαμε ως ιδιαίτερα καλά κρυπτογραφημένο.
(Αν ενδιαφέρεστε για τις λεπτομέρειες, καθώς και για μια μικρή περαιτέρω κριτική των πραγματικών πρωτοκόλλων κρυπτογράφησης του Telegram, θα αναφερθώ στο τι γνωρίζουμε γι‘ αυτό παρακάτω.)
Έχει όμως πραγματικά σημασία η προεπιλεγμένη κρυπτογράφηση;
Ίσως ναι, ίσως όχι! Υπάρχουν δύο διαφορετικοί τρόποι για να το σκεφτείτε αυτό.
Ο ένας είναι ότι η έλλειψη προεπιλεγμένης κρυπτογράφησης του Telegram είναι μια χαρά για πολλούς ανθρώπους. Η πραγματικότητα είναι ότι πολλοί χρήστες δεν επιλέγουν καθόλου το Telegram για κρυπτογραφημένα ιδιωτικά μηνύματα. Για πολλούς ανθρώπους, το Telegram χρησιμοποιείται περισσότερο σαν ένα κοινωνικό δίκτυο μέσων μαζικής ενημέρωσης παρά σαν μια εφαρμογή κρυπτογραφημένων μηνυμάτων.
Για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι, το Telegram διαθέτει δύο δημοφιλή χαρακτηριστικά που το καθιστούν ιδανικό για αυτή την περίπτωση χρήσης. Το ένα από αυτά είναι η δυνατότητα δημιουργίας και εγγραφής σε «κανάλια», καθένα από τα οποία λειτουργεί σαν ένα δίκτυο εκπομπής όπου ένα άτομο (ή ένας μικρός αριθμός ατόμων) μπορεί να προωθήσει περιεχόμενο σε εκατομμύρια αναγνώστες. Όταν μεταδίδετε μηνύματα σε χιλιάδες αγνώστους δημοσίως, η διατήρηση της μυστικότητας του περιεχομένου της συνομιλίας σας δεν είναι τόσο σημαντική.
Το Telegram υποστηρίζει επίσης μεγάλες δημόσιες ομαδικές συνομιλίες που μπορούν να περιλαμβάνουν χιλιάδες χρήστες. Αυτές οι ομάδες μπορούν να είναι ανοιχτές για το ευρύ κοινό ή μπορούν να οριστούν ως ομάδες μόνο με προσκλήσεις. Αν και προσωπικά δεν θέλησα ποτέ να μοιραστώ μια ομαδική συνομιλία με χιλιάδες άτομα, μου είπαν ότι πολλοί άνθρωποι απολαμβάνουν αυτή τη λειτουργία. Στη μεγάλη και δημόσια ενσάρκωση, δεν έχει επίσης μεγάλη σημασία το γεγονός ότι οι ομαδικές συνομιλίες του Telegram δεν είναι κρυπτογραφημένες – άλλωστε, ποιος νοιάζεται για το απόρρητο αν μιλάτε στο δημόσιο χώρο;
Αλλά το Telegram δεν περιορίζεται μόνο σε αυτά τα χαρακτηριστικά, και πολλοί χρήστες που συμμετέχουν γι‘ αυτά θα κάνουν και άλλα πράγματα.
Φανταστείτε ότι βρίσκεστε σε μια «δημόσια πλατεία» και έχετε μια μεγάλη ομαδική συζήτηση. Σε αυτό το περιβάλλον μπορεί να μην υπάρχει η προσδοκία ισχυρής ιδιωτικότητας, και έτσι η κρυπτογράφηση από άκρο σε άκρο δεν έχει πραγματικά σημασία για εσάς. Αλλά ας πούμε ότι εσείς και πέντε φίλοι σας βγαίνετε από την πλατεία για να έχετε μια δευτερεύουσα συζήτηση. Αξίζει αυτή η συζήτηση να έχει ισχυρή ιδιωτικότητα; Δεν έχει πραγματικά σημασία τι θέλετε, επειδή το Telegram δεν θα σας το παρέχει, τουλάχιστον όχι με κρυπτογράφηση που σας προστατεύει από το να μοιράζεστε το περιεχόμενό σας με τους servers του Telegram.
Ομοίως, φανταστείτε ότι χρησιμοποιείτε το Telegram για τις λειτουργίες του που μοιάζουν με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, πράγμα που σημαίνει ότι καταναλώνετε κυρίως περιεχόμενο αντί να το παράγετε. Αλλά μια μέρα η φίλη σας, η οποία επίσης χρησιμοποιεί το Telegram για παρόμοιους λόγους, παρατηρεί ότι είστε στην πλατφόρμα και αποφασίζει ότι θέλει να σας στείλει ένα προσωπικό μήνυμα. Ανησυχείτε τώρα για την προστασία της ιδιωτικής ζωής; Και πρόκειται ο καθένας σας να ενεργοποιήσει χειροκίνητα τη λειτουργία «Μυστική συνομιλία» – παρόλο που απαιτεί τέσσερα ρητά κλικ μέσα από κρυφά μενού και παρόλο που θα σας εμποδίσει να επικοινωνήσετε άμεσα αν ένας από τους δύο σας είναι εκτός σύνδεσης;
Η ισχυρή υποψία μου είναι ότι πολλοί άνθρωποι που συμμετέχουν στο Telegram για τις λειτουργίες του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καταλήγουν να το χρησιμοποιούν και για να επικοινωνούν ιδιωτικά. Και νομίζω ότι το Telegram το γνωρίζει αυτό και τείνει να διαφημίζεται ως «ασφαλής εφαρμογή ανταλλαγής μηνυμάτων» και να μιλάει για τα χαρακτηριστικά κρυπτογράφησης της πλατφόρμας ακριβώς επειδή γνωρίζει ότι αυτό κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται πιο άνετα. Αλλά στην πράξη, υποψιάζομαι επίσης ότι πολύ λίγοι από αυτούς τους χρήστες χρησιμοποιούν πραγματικά την κρυπτογράφηση του Telegram. Πολλοί από αυτούς τους χρήστες μπορεί να μην αντιλαμβάνονται καν ότι πρέπει να ενεργοποιήσουν την κρυπτογράφηση χειροκίνητα και να νομίζουν ότι τη χρησιμοποιούν ήδη.
Το οποίο με φέρνει στο επόμενο σημείο μου.
Το Telegram γνωρίζει ότι η κρυπτογράφησή της είναι δύσκολο να ενεργοποιηθεί, και συνεχίζει να προωθεί το προϊόν της ως ένα ασφαλές messenger
Η κρυπτογράφηση του Telegram έχει υποστεί έντονη κριτική τουλάχιστον από το 2016 (και ενδεχομένως νωρίτερα) για πολλούς από τους λόγους που περιέγραψα σε αυτή τη θέση. Στην πραγματικότητα, πολλές από αυτές τις επικρίσεις διατυπώθηκαν από ειδικούς, συμπεριλαμβανομένου και εμένα, σε παλίες συνομιλίες με τον Pavel Durov στο Twitter (Δεν θα βρω ποτέ ξανά όλες αυτές τις συνομιλίες, χάρη στο ότι η αναζήτηση στο Twitter είναι τόσο χαλασμένη. Αν κάποιος μπορεί να τις βρει, θα το εκτιμούσα).
Παρόλο που η αλληλεπίδραση με τον Durov μπορούσε μερικές φορές να είναι σκληρή, εξακολουθούσα να υποθέτω ως επί το πλείστον καλή θέληση από το Telegram εκείνες τις ημέρες. Πίστευα ότι το Telegram ήταν απασχολημένο με την ανάπτυξη του δικτύου του και ότι, με τον καιρό, θα βελτίωνε την ποιότητα και τη χρηστικότητα της κρυπτογράφησης από άκρο σε άκρο της πλατφόρμας: για παράδειγμα, ενεργοποιώντας την ως προεπιλογή, παρέχοντας υποστήριξη για ομαδικές συνομιλίες και καθιστώντας δυνατή την έναρξη κρυπτογραφημένων συνομιλιών με χρήστες εκτός σύνδεσης. Υπέθεσα ότι, ενώ το Telegram μπορεί να είναι ακόλουθος παρά πρωτοπόρος, θα έφτανε τελικά σε ισοτιμία χαρακτηριστικών με τα πρωτόκολλα κρυπτογράφησης που προσφέρουν το Signal και το WhatsApp. Φυσικά, μια δεύτερη πιθανότητα ήταν ότι το Telegram θα εγκατέλειπε εντελώς την κρυπτογράφηση – και θα επικεντρωνόταν απλώς στο να είναι μια πλατφόρμα κοινωνικών μέσων.
Αυτό που πραγματικά συνέβη είναι πολύ πιο μπερδεμένο για μένα.
Αντί να βελτιώσουν τη χρηστικότητα της κρυπτογράφησης από άκρο σε άκρο του Telegram, οι ιδιοκτήτες του Telegram έχουν λίγο πολύ διατηρήσει το περιβάλλον χρήσης της κρυπτογράφησης αμετάβλητο από το 2016. Ενώ υπήρξαν μερικές αναβαθμίσεις στους υποκείμενους αλγόριθμους κρυπτογράφησης που χρησιμοποιεί η πλατφόρμα, η εμπειρία των Μυστικών Συζητήσεων που αντιμετωπίζει ο χρήστης το 2024 είναι σχεδόν πανομοιότυπη με αυτή που θα είχατε δει πριν από οκτώ χρόνια. Αυτό, παρά το γεγονός ότι ο αριθμός των χρηστών του Telegram έχει αυξηθεί κατά 7-9 φορές κατά την ίδια χρονική περίοδο.
Ταυτόχρονα, ο διευθύνων σύμβουλος του Telegram Pavel Durov συνέχισε να προωθεί επιθετικά το Telegram ως «ασφαλή εφαρμογή ανταλλαγής μηνυμάτων». Πρόσφατα, άσκησε δριμεία κριτική στο Signal και το WhatsApp στο προσωπικό του κανάλι στο Telegram, υπονοώντας ότι αυτά τα συστήματα ήταν backdoored (στμ: Ότι υπάρχει μια κρυφή πόρτα που η κρυπτογράφηση μπορεί να παρακαμθεί) από την κυβέρνηση των ΗΠΑ και ότι μόνο τα ανεξάρτητα πρωτόκολλα κρυπτογράφησης του Telegram ήταν πραγματικά αξιόπιστα.
Ενώ αυτό θα μπορούσε να είναι μια λογική διαφωνία σπασίκλα αν λάμβανε χώρα μεταξύ δύο πλατφορμών που και οι δύο υποστήριζαν προεπιλεγμένη κρυπτογράφηση από άκρο σε άκρο, το Telegram δεν έχει πραγματικά κανένα στήριγμα για να σταθεί σε αυτή τη συγκεκριμένη συζήτηση. Πράγματι, δεν είναι πλέον διασκεδαστικό να βλέπουμε τον οργανισμό Telegram να προτρέπει τους ανθρώπους να απομακρυνθούν από τις εφαρμογές με προεπιλεγμένη κρυπτογράφηση, ενώ αρνείται να εφαρμόσει βασικά χαρακτηριστικά που θα κρυπτογραφούσαν ευρέως τα μηνύματα των δικών του χρηστών. Στην πραγματικότητα, έχει αρχίσει να μοιάζει λίγο κακόβουλο.
Τι γίνεται με τις βαρετές λεπτομέρειες κρυπτογράφησης;
Αυτό είναι ένα μπλοκ κρυπτογραφίας και έτσι θα ήταν παράλειψη αν δεν αφιέρωνα τουλάχιστον λίγο χρόνο στα βαρετά πρωτόκολλα κρυπτογράφησης. Θα έχανα επίσης μια καλή ευκαιρία να μείνω με το στόμα ανοιχτό από έκπληξη, κάτι που συμβαίνει λίγο πολύ κάθε φορά που κοιτάζω τα εσωτερικά της κρυπτογράφησης του Telegram.
Θα το χειριστώ αυτό σε μία παράγραφο για να μειώσω τον πόνο, και μπορείτε ελεύθερα να το προσπεράσετε αν δεν σας ενδιαφέρει.
Σύμφωνα με τις τελευταίες προδιαγραφές κρυπτογράφησης, η λειτουργία Secret Chats του Telegram βασίζεται σε ένα προσαρμοσμένο πρωτόκολλο που ονομάζεται MTProto 2.0. Αυτό το σύστημα χρησιμοποιεί συμφωνία κλειδιών Diffie-Hellman 2048-bit* πεπερασμένου πεδίου, με παραμέτρους ομάδας (νομίζω) που επιλέγονται από τον server.* (Δεδομένου ότι το πρωτόκολλο Diffie-Hellman εκτελείται μόνο διαδραστικά, αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι μυστικές συνομιλίες δεν μπορούν να δημιουργηθούν όταν ένας χρήστης είναι εκτός σύνδεσης.*) Η προστασία από επιθέσεις MITM (γίνεται από τους τελικούς χρήστες, οι οποίοι πρέπει να συγκρίνουν τα αποτυπώματα των κλειδιών. Υπάρχουν κάποια περίεργα τυχαία nonces [στμ: Ένα κρυπτογραφικό nonce είναι ένας αυθαίρετος αριθμός που χρησιμοποιείται μόνο μία φορά σε μια κρυπτογραφική επικοινωνία] που παρέχονται από το server, τα οποία δεν καταλαβαίνω πλήρως το σκοπό τους* – και τα οποία στο παρελθόν έκαναν ενεργά την ανταλλαγή κλειδιών εντελώς ανασφαλή έναντι ενός κακόβουλου server (αλλά αυτό έχει διορθωθεί εδώ και καιρό.*) Τα κλειδιά που προκύπτουν χρησιμοποιούνται στη συνέχεια για να τροφοδοτήσουν τον πιο εκπληκτικό, μη τυποποιημένο τρόπο κρυπτογράφησης με αυθεντικοποίηση που έχει εφευρεθεί ποτέ, κάτι που ονομάζεται «Infinite Garble Extension» (IGE) βασισμένο στον AES και με έλεγχο αυθεντικοποίησης με SHA2.*
Σημείωση: Κάθε σημείο που βάζω ένα «*» στην παραπάνω παράγραφο είναι ένα σημείο όπου οι ειδικοί κρυπτογράφοι, στο πλαίσιο ενός επαγγελματικού ελέγχου ασφάλειας, θα σήκωναν τα χέρια ψηλά και θα έκαναν πολλές ερωτήσεις. Δεν πρόκειται να προχωρήσω περισσότερο από αυτό. Αρκεί να πω ότι η κρυπτογράφηση του Telegram είναι ασυνήθιστη.
Αν μου ζητούσατε να μαντέψω αν το πρωτόκολλο και η υλοποίηση των μυστικών συνομιλιών του Telegram είναι ασφαλείς, θα έλεγα ότι είναι αρκετά πιθανό. Για να είμαι ειλικρινής όμως, δεν έχει σημασία πόσο ασφαλές είναι κάτι αν οι άνθρωποι δεν το χρησιμοποιούν πραγματικά.
Υπάρχει κάτι άλλο που πρέπει να γνωρίζω;
Ναι, δυστυχώς. Παρόλο που η κρυπτογράφηση από άκρο σε άκρο είναι ένα από τα καλύτερα εργαλεία που έχουμε αναπτύξει για να αποτρέψουμε την παραβίαση δεδομένων, δεν είναι σχεδόν το τέλος της ιστορίας. Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα απορρήτου στην ανταλλαγή μηνυμάτων είναι η διαθεσιμότητα πλήθους μεταδεδομένων – ουσιαστικά δεδομένα σχετικά με το ποιος χρησιμοποιεί την υπηρεσία, με ποιον μιλάει και πότε μιλάει.
Τα δεδομένα αυτά δεν προστατεύονται συνήθως με κρυπτογράφηση από άκρο σε άκρο. Ακόμα και σε εφαρμογές που μεταδίδονται μόνο σε εκπομπές, όπως τα κανάλια του Telegram, υπάρχουν πολλά χρήσιμα μεταδεδομένα σχετικά με το ποιος ακούει μια εκπομπή. Αυτές οι πληροφορίες από μόνες τους είναι πολύτιμες για τους ανθρώπους, όπως αποδεικνύεται από τα τεράστια χρηματικά ποσά που ξοδεύουν άλλοι φορείς για τη συλλογή τους. Αυτή τη στιγμή όλες αυτές οι πληροφορίες υπάρχουν πιθανότατα στους servers του Telegram, όπου είναι διαθέσιμες σε όποιον θέλει να τις συλλέξει.
Δεν κατηγορώ συγκεκριμένα το Telegram γι‘ αυτό, καθώς το ίδιο πρόβλημα υπάρχει σχεδόν με κάθε άλλο δίκτυο κοινωνικής δικτύωσης και ιδιωτικό messenger. Θα πρέπει όμως να αναφερθεί, ακριβώς για να μην σας αφήσει με το συμπέρασμα ότι η κρυπτογράφηση είναι το μόνο που χρειαζόμαστε.
Πηγή: A Few Thoughts on Cryptographic Engineering
Μετάφραση: Moly
